Podmiot wg Jodłowskiego "Podstawy polskiej składni"

1.       PODMIOT – definicja wg. epistemologicznej zasady dwuwymiarowości przestrzenno-czasowej :

- podmiot ma funkcję reprezentowania wartości przestrzennych, poddawanych w zdaniu uczasowieniu

- Klemensiewicz: Podmiot jest znakiem przedmiotu, więc „kogoś”, „czegoś”, czemu świadomość mówiącego przyznaje z postawy siedzącej przestrzenny byt, dający się scharakteryzować jakąś cechą trwającą w czasie”

2.       Rolę podmiotu może pełnić każda część mowy [również  forma lub część wyrazu, oraz jakikolwiek znak], jeśli są interpretowane w planie wyrazowym, a nie rzeczowym, czyli jako typ formy gramatycznej, a nie jej znaczenie.

·         Wyraz rzeczowny [rzeczownik lub zaimek rzeczowny]

·         Część mowy pełniąca funkcję rzeczownika

o   Przymiotnik

o   Liczebnik

o   Imiesłów odmienny

·         Bezokolicznik

a)     Wyraz rzeczowny jako podmiot

v  W formie mianownika : Chłopiec powoli się odwrócił.

Mianownik – kto? Co? [idzie] : chłopiec

v  W formie dopełniacza – dopełniacz : kogo? Czego? [nie ma]

o   Oznaczanie stosunków ilościowych – określnik ilościowy występuje łącznie z dopełniaczem rzeczownika o obrębie wyrażenia stanowiącego podmiot. Pracowało coraz więcej ludzi. Rozlało się trochę soku. Drukowano tu kilka pism

§  Zastosowanie w podmiocie dopełniacza jest normą przy

·         liczebnikach głównych od pięciu w górę [pięciu, czterdziestu, sześć, tysiąc]

Liczebniki główne – to te, które wskazują na ilość przedmiotów i odmieniają się przez

*przypadki M.jeden, D.jednego  

*rodzaje:.. r.m. jeden, r.ż. jedna, r.n. jedno]

Spłonęło około pięciu milionów ludzi. Kochało się w niej pięciu ludzi.

·          przy liczebnikach zbiorowych [dwoje, sześcioro]

liczebniki zbiorowe zastępują liczebniki główne w połączeniu:

• z niektórymi rzeczownikami bez liczby pojedynczej: dwoje drzwi, czworo grabi;

• z nazwami niedorosłych zwierząt i ludzi, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się na -ę: kurczę – troje kurcząt, kaczę – pięcioro kacząt; dziewczę – sześcioro dziewcząt;

Uwaga! Nazwy niedorosłych zwierząt i ludzi zakończone inną głoską w Mlpoj łączą się z liczebnikami głównymi (źrebak – trzy źrebaki, kaczątko – trzy kaczątka, dziewczynka – trzy dziewczynki);

• z rzeczownikami występującymi w parach: dwoje oczu, czworo rąk;

• z nazwami grup osób o różnej płci: troje dzieci, Ich Troje;

• z kilkoma starymi frazeologizmami: dziesięcioro przykazań, Rzeczpospolita Obojga Narodów i in.

Liczebniki zbiorowe odmieniają się przez przypadki, poszerzając swój temat (poza M, B i W) o głoskę g: M czworo, D czworga, C czworgu, B czworo, N czworgiem, Msc czworgu, W czworo! Nie ma form liczebników zbiorowych dla pełnych setek, tysięcy ani wyższych liczb, w tym przypadku stosujemy liczebniki główne: Przyszło dwieście dwadzieścioro ludzi.

·         Liczebniki 2-4

o    Rzeczowniki niemęskoosobowe występują przy nich w mianowniku: dwie kobiety rozmawiały, trzy ręczniki, cztery wróble

o    Rzeczowniki męskoosobowe w połączeniu z tymi liczebnikami tworzą formy oboczne: dwaj kolejarze pojechali / dwu kolejarzy pojechało, trzej studenci śpiewali/trzech studentów śpiewało, czterej podróżni rozmawiali/czterech podróżnych rozmawiało; na salę weszło dwóch Niemców.

o     

§  Określnik ilościowy nie mieści się w obrębie podmiotu, lecz wchodzi w skład orzeczenia jako orzecznik [wyraz rzeczowny – rzeczownik lub zaimek rzeczowny – stanowiący podmiot ma formę dopełniacza]

·         Zbójców było dwunastu, Konserw jest siedem puszek, Było ich dwadzieścia, Zastało nas dwóch, gałęzie, których zawsze było dużo,

o   Brak, ubywanie, przybywanie

§  Nie ma chleba, ojca nie będzie, leśniczego nie było, pięciu ludzi brakowało, nie brakowało ochotników, przybywało siwych włosów, gości ubywa

o   Inne konstrukcje z dopełniaczem:

§  Rolę podmiotu pełnią wyróżnione dopełniacze, a mianownikowe formy [np. dziwak, chwat] to orzeczniki;

·         Wielki dziwak był z tego chłopaka; Chwat z naszej starej!; Za stary ze mnie piechur, Jeszcze z niego jest zupełne dziecko,

v  W formie celownika – celownik – komu? Czemu? [się przyglądam]

o    Celownik „tobie” traktujemy jako podmiot, bo to wykonawca czynności

§   Po co Tobie leźć? [=Po co ty masz iść]; Tobie by na wojnę chodzić!, Gdzie mi tam czekać?, Proszę samemu zamknąć!, Jest komu pracować;

v  W formie narzędnika – narzędnik: z kim? Z czym? [idę]

o    Bo z mężami jak z bańkami [=mężowie są jak bańki], Z Pawłem coraz gorzej, Jak jest z Tobą?

b)    Struktura gramatyczna podmiotu, stanowi:

·         pojedynczy wyraz :

o   Matka podała; Kto będzie chodził?

·         Podmiot szeregowy [szereg wyrazów czy wyrażeń] :

o    Konie, ludzie, armaty… ; wrzask psów, krzyk strzelców… ; Hrabia i Telimena; Pan Wojski z Tadeuszem;

·         Nierozerwalne skupienie rzeczownika z określeniem:

o    Mnóstwo polnych koników, trochę ludzi;

·         Anaforyczny zaimek „to”

o   Może nawiązywać do indywidualnego desygnatu:

§  Była to mała, rozsądna kobiecina.

o   Może nawiązywać do sytuacji

§  O wojnie nie będę Ci opowiadał.  To naprawdę nie jest ciekawe.

o   Może mieć charakter zbiorczy, gdy odsyła do szeregu szczegółów

§  przedstawionych w wypowiedzeniu poprzednim :

·         Było trochę milczenia. Trwało to krótko.

§  przedstawionych w tym samym wypowiedzeniu:

·         Wielki wojownik, wielki święty, to rodzinę wprowadza.

·         Dowolna jednostka językowa interpretowana w planie wyrazowym – nie bierze się pod uwagę wartości semantycznej, tzn. desygnatów, jakie wyrazom odpowiadają w planie rzeczowym, lecz ich funkcję jako kategorii formalnej w planie wyrazowym.

o   Plan rzeczowy: dom to budynek – mowa o desygnacie;

o   Plan wyrazowy : wyraz dom jest rzeczownikiem – mowa o wyrazie.

§  Korona jest wyrazem, obok może być przyimkiem, ć jest głoską, Rota to tytuł, …. To znane przysłowie;

c)       Stopień wyrażenia subiektu [osoby, rzeczy, pojęcia – jako podmiot, czyli desygnatu stanowiącego podmiot]

·         Subiekt oznaczony

o    rzeczownikiem, zaimkiem, przymiotnikiem, imiesłowem, bezokolicznikiem

o   Szeregiem wyrazów lub skupieniem wyrazowym;

o   W planie wyrazowym – dowolną jednostką językową;

·         Subiekt konotowany końcówką osobową czasownika

o    Zbliżyłem się, skąd wziąłeś resztę?, Nazywaliśmy ją;

·         Subiektu domyślamy się z poprzedniego wypowiedzenia

o    Zbyszek leżał. Był spocony.

·         Brak subiektu – wypowiedzenia jednoczłonowe, nie zawierają powiązań z podmiotem.

o   Człowiek wymawiający wypowiedzenia nie widzi i nie domyśla się sprawcy czynności. Człowiek znajomość świata opiera na własnych spostrzeżeniach zmysłowych, ufa zmysłom i uczuciom, nie analizując ich bliżej. – język postrzeżeniowy; powiał chłód;

o   Konstrukcje jednoczłonowe zawierają rezultat analizowania doznań i postrzeżeń, szukanie przyczyny oraz sprawcy zjawisk – język pojęciowy; mdli mię, szumi mi w uszach;

o   Bezosobowe ujmowanie czynności: niespodziewanie zastukało w okno;

o   Bezosobowe określenia przykrych zapachów: śmierdzi zdradą, śmierdzi wojną;

Za oknem zaczęło się błyskać; pachniało miodem; przywidziało Ci się, moja Lilko

Podmiot z innej książki:

1.       Podmiot gramatyczny – człon zdania w formie mianownika [lub występuje w pozycji mianownika i łatwo go zmienić na mianownik, np..

·         pływać jest przyjemnie / pływanie jest przyjemne

2.       Podmiot domyślny

·         wyrażony w końcówce osobowej formy czasownika występującego w funkcji członu finitywnego

o   Zaczął pisać list -> on

o   Zaczęła pisać list -> ona

·         Wyrażony w zaimku „to”

o   To nie jest ciekawa historia.

3.       Podmiot logiczny –forma finitywna wymaga podmiotu w formie dopełniacza;  występuje przy orzeczeniach oznaczających brad, nadmiar, przybywanie, ubywanie

·         Nie było studentów; Zabrakło pszennej mąki;

4.     Zdania bezpodmiotowe: - bez podmiotu w mianowniku lub dopełniaczu;

·         Podmiot epistemologiczny – podmiot w celowniku [komu? Czemu? Się przyglądam] – przy orzeczeniach złożonych oznaczających stany wewnętrzne [np. zrobiło się niedobrze, żal było, jest wstyd]

o   Jankowi zrobiło się niedobrze.

o   Z chorym psem było coraz gorzej.

·        Podmiot w narzędniku [nie ma nazwy, ale wszystkie podmioty poza mianownikiem można nazwać logicznymi]

·         Nierozerwalne skupienie dwóch podmiotów

·        Gramatycznego w mianowniku tworzącego formalny związek z orzeczeniem

·        Logicznego w dopełniaczu implikowanego przez orzeczenie

o   połączenie rzeczownika upodrzędnionego w formie dopełniacza wobec wyrazu nazywającego ilość [liczebnika głównego od 5 wzwyż, liczebnika zbiorowego, liczebnika nieokreślonego, przysłówka – dużo, trochę, rzeczownika nazywającego jednostki miary i wagi] np. pięć godzin, siedmioro uczniów, niewielu uczniów;

v  zdania bezpodmiotowe formalnie są konstytuowane

o   przez formy nieosobowe czasowników osobowych [utworzone za pomocą postfiksu „się” lub z przyrostkami „-ono, -no, -to”]

§  Czyta się

§  Powiadomiono

o   Formy czasowników nieosobowych

§  Widać było

Bezpodmiotowe formalnie – forma orzeczenia nie otwiera w nich pozycji – blokuje ją – dla podmiotu, który semantycznie jest implikowany; treść tych zdań można wyrazić w inny sposób, no. Czy ktoś powiadomił dyrektora? Z daleka widziałem/widzieliśmy…

v  Zdania bezpodmiotowe formalnie i semantycznie

·         są konstytuowane przez formy pozornie trzecioosobowe

·         nie konotują [mają konotację pustą]

np. Grzmi – nie mówi, że coś grzmi, ale mówi o samym zjawisku [taki sam charakter mają zdania bezpodmiotowe z orzeczeniami złożonymi, zbudowanymi z czasownika operatorowego i przysłówka, np. zrobiło się cieplej, jest duszno, było ciemno.