Dwa międzywojenne tomiki Jana Lechonia

KARMAZYNOWY POEMAT

- 1920r, definitywnie utrwalił rosnący szybko rozgłos autora. Objął siedem utworów napisanych w latach 1916-1918 (od wydania 2 w 1922 tomiku rozszerzono o wiersz „Pani słowacka”). Lechoń był uważnym obserwatorem nastrojów i wydarzeń tych lat. Reagował na nie ostrym piórem satyryka, ale w tomiku nie satyna jest na 1-szym miejscu, ale materia historyczna przetworzona w kontaminacjach, aluzjach i symbolach.

- „Herostrates”

• prowokacyjny wiersz o programowym charakterze, potępiający mity narodowej przeszłości i postulujący nowe życie, w jego powszechnej realności
• ukierunkował odczytania interpretacyjne całego cyklu
• atmosfera futurystycznych ataków na tradycję

- „Duch na seansie”

• przeciwstawienie martyrologiczno-mesjanistycznym mitom z tradycji romantycznej [motywy harfy, Anhellego, chusty z całunem Chrystusa], legendzie księcia Józefa [symbol romantycznego bohaterstwa], wreszcie wszelkiej literaturze obciążonej powinnością służby narodowej
• postuluje wyzwolenie się spod presji myślenia kategoriami ofiarności narodowej, kontemplacji cierpień i obowiązku walki – na rzecz zwykłego, ludzkiego życia

- „Jacek Malczewski”

• powrót Derwida [żołnierza] do pustego domu – to poetycka wizja odrodzenia niepodległego buty narodowego. staje mu na przeszkodzie fantastyczny świat – fauniczny Malczewskiego, przez który przezierają metafizyczne, złe siły natury, zwodnicze i obezwładniające;

- „Sejm”,  „Polonez artyleryjski”,  „Mochnacki”,  „Piłsudski”

- uwagi ogólne:

·         tytuł „Karmazynowy poemat” sygnałem, ze jest to tomik o Polsce i polskości, marzenie o ojczyźnie, tęsknota do niej

·         wielu badaczy określa tomik jako poetycką artykulację ideologii Piłsudskiego, poglądów obozu niepodległościowego

·         miano „poematu” integruje utwory w quasi-gatunkową całość

·         Lechoń negował lub aprobował mity historyczne, emocjonalnie był po stronie owej skostniałej w stereotypowe obrazy tradycji i ona to ostatecznie w tomiku zwycięża.  Próbował dokonać jej racjonalnego rozrachunku, ale ten gest jaka „herostratesowy” określał, że uderza w świętości.

·         afirmacja aktualizująca – afirmacja uhistoryczniająca – negliżuje zwątpienie,

·         tomik wprzęga się w nurt poezji służącej sprawie narodowej

SREBRNE I CZARNE

- jesień 1924, zawierał 20 wierszy napisanych między 1920-24. Krańcowo różnił się od poprzedniego, zarówno pod względem problematyki, jak sposobów wypowiedzi poetyckiej

- to poezja refleksyjna, skupiona, mówiąca o wiecznych problemach ludzkości,

- centralnym zagadnieniem tomiku – los człowieka uwikłanego w sprzeczności swej ułomnej natury, fatalistycznie wtrąconego w grę przeciwstawnych sił rządzących światem, daremnie szukającego spokoju

- w tytule aluzja do obrządków funeralnych – manifestacja pesymizmu

- motywy [dwa główne watki refleksyjne we wstępnym wierszu]:

• śmierci
• nieodwracalność jej wyroków, wtrąca człowieka w walkę sprzecznych uczuć, gdzie dominuje rezygnacja, smutna pewność końca
• nie ma buntu [„Toast” – bo żal byłby śmieszny, a skarga daremna]
• jest mądrość zgody na to, co nieuniknione
• jest też zwykły, ludzki lęk i prośba o śmierć [„Modlitwa”]
• miłości
• to miłość ciemna, beznadziejna, nie do spełnienia: nieodwzajemniona, unicestwiona przez realia codzienności – a przy tym nobilitowana do roli wartości nadającej jedyny sens życia
• w tym kontekście nienasycenie równoznaczne z katastrofą
• to filozofowanie na temat miłości, aniżeli bezpośrednia ekspresja przeżycia

- „Srebrne i czarne” odcina się od wszelkiej wypowiedzi związanej ze zbiorowością, ma być ekspresja duszy indywidualnej, jej losów i tragedii, chce mówić o problemach człowieka w ogóle, w każdym czasie i miejscu

- uniwersalizm – walor uogólniający, filozoficzna refleksja na temat ludzkości

- literackie źródła i pokrewieństwa

• barok
• antynomiczność problematyki [dusza i ciało, żądza i spełnienie, miłość i śmierć, Bóg i materia, świętość i grzech, itp.]
• hiperbole, wyszukane inwersje, oksymorony, koncept,
• cykl „Siedem grzechów głównych”
• romantyzm
• koncepcja jednostki stojącej sam na sam ze sprawami ostatecznymi, dystansującej się wobec świata i ludzi, samotnej i cierpiącej
• w utworach o miłości podmiot romantyczny – wyposażony we właściwe mu sposoby odczuwania i przeżywania
• określenia wyznaczające wybranym stanom przeżywania wymiar absolutny [„na wielu”, „nigdy”, „nic”]
• włączenie potocznych elementów językowych w kunsztowną tonację
• modernizm
• skrajny indywidualizm, rozpacz istnienia, poczucie daremności działania
• szaleństwo miłości
• środki ekspresji: nastrojowość, hiperbola, oksymoron, silne nacechowanie emocjonalne epitetów.