Struktura powierzchniowa a struktura głęboka zdań. Struktura funkcjonalna zdań.

1.     Struktura powierzchniowa a głęboka zdań

Struktury zdaniowe- to realizacje struktur na: system semantyczny i system formalny, a systemy te są realizacją struktur.

Wyższość składni semantycznej nad strukturalną. Zdania mogą mieć taka samą strukturę powierzchniową a przy analizie w strukturze głębokiej może być inne pod względem złożonym i prostym.

Jedna struktura głęboka możę mieć różne realizacje w obrębie struktur powierzchniowych. Realizacje struktur powierzchniowych : zdanie.

Adekwatność zdania formalnego (struktura powierzchniowa) do zdania semantycznego (s. głębionowa) formalnie wyraża zdanie semantyczne, czyli jeat zgodność między zdaniem semantycznym, a formalnym, ale takiej zgodności być nie musi, bo w zdaniu formalnym pojawi się coś więcej niż w zdaniu semantycznym.

GRAMATYKA WSPÓŁCZESNEGO JĘZYKA POLSKIEGO – SKŁADNIA, Stanisław Karolak „Składnia wyrażeń predykatywnych”

Z punktu widzenia funkcji komunikatywnej wartość składników morfemocznych (morfemów) występujących w trukturze takich wyrażeń złożonych jak stolica, dobry, dobrze, strzelić jest niejednakowa. Morfemy stolic-, dobr-/dobrz-, strzel-,-i- są wykładnikami określonych sensów, mają odniesienie do rzeczywistości pozajęzykowej, natomiast morfemy –a, -y, -e, -ć takiego odniesienia nie mają. Wskazują one jedynie pozycje, jakie w formalnej strukturze wyrażeń zdaniowych zajmują morfemy stolic-, dobr-/dobrz-, strzel-. O morfemach pierwszego typu mówi się, że pełnią funkcję semantyczną lub funkcję ekstratekstualną, i określa się je jako semantemy, zaś o morfemach drugiego typu, że pełnią funkcję strukturalną lub  funkcję intratekstualną, tzn., że zakres ich funkcjonowania nie wykracza poza tekst. Określa się je jako morfemy funkcjonalne, morfemy gramatyczne lub  wskaźniki (operatory) syntaktyczne.

Podstawy polskiej składni - S. Jodłowski:

U podstaw danego odcinka tekstu (zwanego „strukturą powierzchniową”) leży jego struktura głęboka. Zadaniem transformacji jest wykrycie struktury głębokiej wypowiedzenia na podstawie struktury powierzchniowej. [s.146]

Składnia współczesna języka polskiego – Z. Saloni:

Dążąc do zrozumienia sensu zdania musimy wychwycić związki formalne między słowami, zobaczyć, co się z czym wiąże strukturalnie. [s.23]

2.     Struktura funkcjonalna zdań

Oprócz struktury predykatowo – argumentowej w każdym zdaniu formalnym znajduje się struktura funkcjonalna, inaczej tematyczno – rematyczna, zbudowana z tematu i rematu.

temat – łac. datum – to co jest dane, to co wiemy, to co jest znane – kto wie, kto zna ( nadawca odbiorca)

remat – łac. novum – to co jest nove dla odbiorcy, a wie nadawca

Struktura funkcjonalna wiąże się z szykiem. Wersje różniące się szykiem będą miały różne tematy.

                                                          

Ojciec czyta gazetę. - zdanie poprawne.                                                          

Ojciec – datum

gazeta- novum

Gazetę czyta ojciec. –zdanie niepoprawne, bo nawet jeśli struktura jest ta sama, to komunikacja została zaburzona.

Żółta morfologia (Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia):

Semantyczna (komunikatywna) struktura zdania wymaga, aby został wskazany przedmiot lub zbiór przedmiotów, o którym się mówi, oraz informacja, której się o nim udziela.

Temat - Składnik zdania, który odpowiada temu, o czym się w nim mówi;

Remat – składnik odpowiadający temu, co się w nim mówi;

Zdanie składa się zatem z tematu i rematu, czyli ma budowę tematyczno-rematyczną, zwaną inaczej perspektywą funkcjonalną.

Przy tworzeniu zdań z predykatami wieloargumentowymi o jednym prostym temacie na ów temat może zostać wybrany (zależnie od komunikatywnej intencji mówiącego) którykolwiek spośród implikowanych przez te predykaty argumentów. W odpowiednich wyrażeniach zdaniowych tematyzacji może więc podlegać każde wyrażenie argumentowe niezależnie od jego postaci. Nie jest więc tak, że temat musi być na powierzchni reprezentowany zawsze przez rzeczownik w mianowniku (wyrażenie znane z gramatyki tradycyjnej pod nazwą podmiotu gramatycznego), chociaż w wyrażeniach zdaniowych nie uwikłanych w szerszy kontekst najczęściej właśnie mianownik (oczywiście przy wyrażeniach predykatywnych, które się z mianownikiem w ogóle łączą) pełni funkcję tematu.

Wyrażenia zdaniowe z tematem wyrażonym mianownikiem rzeczownika, który zajmuje w nich wówczas pozycję inicjalną, są najbardziej naturalnymi konstrukcjami funkcjonalnymi poza uwikłaniem kontekstowym. Uznaje się je za nienacechowane, czyli neutralne, pod względem tematyczno-rematycznego uporządkowania składników lub mające naturalną perspektywę funkcjonalną.

Remat – struktura złożona, powstała w wyniku wchłonięcia (absorbcji) przez predykat prosty niektórych argumentów.

Jedną z definicyjnych właściwości podstawowych wyrażeń predykatowo-argumentowych jest semantyczna niepochodność (prymarność) wyrażeń zajmujących (wypełniających) pozycje argumentowe otwierane przez predykat.